ساز کلارینت (قره نی) چیست؟

کلارینت به انگلیسی Clarinets یکی از سازهای بادی قمیشی است. که در این مقاله به معرفی کامل این ساز میپردازم. کلارینتی که توانایی تولید فاصله های موسیقی شرقی را دارد، با نام قره نی شناخته می شود.

تاریخچه ساز کلارینت

قدمت کلارینت به قرن سوم قبل از میلاد به ممت های (Memet) مصر باز می گردد، که بعدها توسط رمی ها و یونانی ها ارتقا یافت. ممت در نهایت تبدیل به ساز بادی شام شد و سپس به شالمو و اِبوا تغییر پیدا کرد. ابوا، سازی از خانواده سازهای چوبی بادی است، با این تفاوت که دهنی ندارد. در طول دوره موسیقی Romance، کلارینت و شیپور از مهمترین سازهای بادی محسوب می شدند.

کلمه کلارینت از ریشه های حقیقی این کلمه در میان نام های گوناگون ترومپت هایی که در دوره های رنسانس و باروک استفاده میشد یافت شود. باور عموم مردم این است که یوهان کریستوف دنر، کلارینت را در آلمان در حوالی سال ۱۷۰۰ با اضافه کردن قطعه ای به ساز «شالوماو» اختراع کرده است. و در طول زمان نیز، کلیدها و صفحه هایی جهت بهبود صدا و نواختن ساز به آن اضافه شدند. برخی نیز بر این باورند که نخستین ساز شبیه به کلارینت واقعی در دهه 1600 میلادی توسط جانی دنر در آلمان ساخته شده است.

کلارینت انواع بسیاری دارد که آن ها را «خانواده کلارینت» می نامند. اما معمولاً وقتی صحبت از کلارینت می شود، منظور نوع سوپرانوی آن است. کلارینت یک ساز انعطاف پذیر استثنائی است و همانطور که میتوان در خانه در سبک کلاسیک با آن نواخت در گروه های کنسرت، گروه های نظامی و جاز نیز به همان خوبی به کار می رود.

ساختار کلارینت

کلارینت به طور کلی سازی قمیش دار و یک زبانه است، و از پنج بخش تشکیل شده است. روی سطح کلارینت کلید‌های زیادی تعبیه شده است و همین امر نواختن این ساز را کمی دشوار می‌کند.

در بالای ساز یک دهانه منقاری شکل همراه با یک زبانه تک از جنس چوب، کایوچو یا پلاستیک قرار دارد که دارای یک سر صاف و یک سر منحنی می باشد. در بخش صاف این ساز، تیغه ای وجود دارد که در واقع همان زبانه است. به این مجموعه دهانی می‌گویند. این قسمت هنگام نواختن ما بین دندان ها قرار می‌گیرد. انتهای این ساز مجرای استوانه ای شکل، یک سوراخ تقریباً شیپوری یا قیفی شکل وجود دارد.

جنس ساز کلارینت

انواع حرفه ای این ساز معمولاً از چوب سیاه آفریقایی ساخته می شود. اگاهی اوقات از چوب امپینگو نیز در ساخت آن استفاده می شود. چوب این درختان از طنین اندازی خوبی برخوردارند. انواع دیگر چوب های به کار برده شده در کلارینت عبارتند از گرانادیلا، چوب بلسان بنفش، چوب شمشاد، کوکوبولو.

بعضی از انواع کلارینت های امروزی از جنس فلز یا پلاستیک اند، اما کلارینت های سنتی از جنس چوب هستند.

ویژگی های کلارینت

· مجرای استوانه ای، مسئول صدای خاص کلارینت است و میتواند بین سه بازه صدایی با نام های شالوماو، کلاریون و آلتیسیمو تغییر کند.

· کیفیت صدا با توجه به نوازنده، آهنگ، ساز و قمیش بسیار تغییر میکند.

· کلارینت بیشترین محدوده صدایی را در میان سازهای بادی دارد.

· ساز کلارینت جز سازهای انتقالی می باشد.

· کلید نت‌ نویسی این ساز سل است.

انواع کلارینت ها

ساز کلارینت در زمان های مختلف، با ابعاد و ویژگی های مختلفی ساخته شده است. برخی از انواع آن دیگر استفاده نمی شوند، اما برخی همچنان باقی مانده و توسعه یافته اند. انواع رایج ساز کلارینت عبارتند از:

کلارینت دو : انتقالی نمیباشد.

کلارینت سی بمل که رایج‌ترین نوع کلارینت است: یک فاصله دوم بزرگ بم تر از نت نوشته شده صدا میدهد.

کلارینت لا: به اندازه یک فاصله سوم کوچک، از نت نوشته شده بم تر صدا میدهد.

کلارینت می بمل (کلارینت کوچک): به اندازه یک فاصله سوم کوچک، از نت نوشته شده زیرتر صدا میدهد.

باس کلارینت، کنتر باس کلارینت، کنترا آلتو کلارینت و آلتو کلارینت، کلارینت پیکولو (کلارینت اکتاو یا کلارینت بمل سوپرانینو).

مدل های رایج این ساز

امروزه دو مدل از این ساز، مورد استفاده قرار میگیرد. یکی سیستم آلمانی یا اوهلر (Oehler) و دیگری سیستم فرانسوی یا اصطلاحاً بوهمی (Boehm) که در فرانسه، انگلستان و آمریکا رواج دارد.

نکاتی درباره کلارینت

· کلارینت با عنوان «چوب شیرین بیان» نیز شناخته می شود.

· به فردی که کلارینت می نوازد، کلارینتیست می گویند.

· لرزش صدا، زبانه کلارینت و کلیدی که موزیسین اجرا می کند، همگی باهم سبب ایجاد صدا در کلارینت می شود.

· کوچکترین کلارینت، یک پیکولو کلارینت A فلت است و استفاده از آن متداول نیست.

· آخرین سازی که به ارکستر سمفونی ملحق شده، ساز کلارینت بوده است.

· نخستین آهنگسازی که یک قطعه موسیقی مخصوص کلارینت نوشت، وولفگانگ آمادئوس موزارت بود.

· کلارینت بیشتر همراه با سازهای دیگری مانند پیانو، شیپور، سازهای چهارگانه زهی، ابوا، ساکسیفون، باسون، فلوت و شیپور نواخته می شود.

· کلارینت در بین موسیقی دانان جاز در اوایل دهه 1900 میلادی، محبوبیت فراوانی داشت.

· ساز کلارینت یکی از مهمترین سازها در ژانر جاز دهه 40 در دوره گروه بزرگ موسیقی (Big Band Era) بوده است.

· لاری شیلدز، جانی دادز، سیدنی بچت، بنی گودمن، وودی هرمان و... از موسیقیدانان مشهور سبک جاز هستند که نوازنده کلارینت بوده اند.

· دیگر گروه های موسیقی که از کلارینت در برخی از موسیقی هایشان استفاده کرده اند، عبارتند از تام ویتز، پینک فلوید، آئرواسمیت و بیتلز.

کلارینت در موسیقی کلاسیک

کلارینت در موسیقی کلاسیک، جز سازهای ارکستر استاندارد و گروه های کنسرت می باشد. ارکستر به طور عمده دو نوازنده کلارینت را شامل می شود که دو قسمت مجزا را بنوازند. قسمت نوازندگان کلارینت در اواخر قرن نوزدهم، با به کارگیری سه کلارینت به طور معمول بزرگتر شد.

در قرن بیستم، آهنگ سازانی مانند ایگور استراوینسکی، ریشارد اشتراوس، گوستاو مالر و الیویه مسیان، با استفاده از کلارینت های بیشتر در اجراهایشان، تعداد کلارینتیست ها را به نه نفر نیز رساندند.

ساز کلارینت در موسیقی جاز

ساز کلارینت به عنوان یک ساز برجسته موسیقی جاز تا دهه ۱۹۴۰ باقی ماند. سوپرانوی سی بمل پرطرفدارترین ساز کلارینت بود، اما تعداد معدودی از نوازندگان جاز، همانند لوییس نلسون دلیسله و آلکاید نونز، نواختن سوپرانوی دو را ترجیح میدادند. دوک الینگتون که از سال ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰، به صورت حرفه ای فعالیت می نمود، از کلارینت به عنوان ساز اصلی در کارهای خود استفاده می‌کرد.

تفاوت فلوت و کلارینت

باتوجه به ویژگی های بررسی شده، درمورد تفاوت این دو ساز می توان موارد زیر را نام برد:

· فلوت شامل گروه وسیعی از سازهای بادی است، اما کلارینت درهمه جا فقط یک نوع میباشد.

· نواختن کلارینت نیاز به مهارت و هنر بیشتری دارد، اما فلوت به آسانی توسط کودکان نواخته میشود.

· کلارینت یک نی واحد دارد، درصورتی که فلوت نی ندارد و این مهمترین تفاوت ساز فلوت و کلارینت است.

· کلارینت سازی با انتهای دمیده است. اما فلوت می تواند به دو صورت جانبی یا انتهایی نیز دمیده شود.

· کلارینت یک عصای تک دارد اما فلوت جزو سازهای نیشکر است.