ساز قانون
منظور از ساز قانون چیست؟فرق ساز قانون با سنتور چیست؟
سازقانون ،یک ساز زهی است که به صورت انفرادی یا غالباً به عنوان بخشی از یک گروه در بیشتر خاورمیانه اجرا می شود ، آفریقای شمالی ، آفریقای غربی ، آسیای میانه و مناطق جنوب شرقی اروپا. این نام از کلمه عربی qanun گرفته شده است ، به معنی "قاعده ، قانون ، هنجار ، اصل" ، که از کلمه یونان باستان و ابزار موسیقی (قاعده) گرفته شده است ، که در لاتین کانون نامیده می شود (با اروپایی اشتباه نشود سبک موسیقی و آهنگسازی چند صدایی با همین نام شناخته می شود). موسیقی های سنتی و کلاسیک اجرا شده بر روی قانون است. این قانون ریشه خود را به یک ساز آشوری زهی از امپراتوری آشور قدیم ، به ویژه از قرن نوزدهم قبل از میلاد در بین النهرین می رساند. این ساز روی جعبه ای از عاج فیل که در پیمان قدیمی آشور نمرود (نام قدیمی: کاله) پیدا شده بود ، حک شده است که در حدود 35 کیلومتری شهر موصل در عراق واقع شده است. این ساز نوعی گودال بزرگ با صفحه تخته نازک ذوزنقه ای است که به دلیل صدای ملودراماتیک منحصر به فرد خود مشهور است.
تاریخچه ساز قانون و مخترع آن
عده‌ای معتقدند که مخترع این ساز فارابی است و برخی دیگر می‌گویند منشاء آن خراسان بوده و در قرن سیزدهم (میلادی) در موصل پیدا شده، هر چند دلیل و منطقی بر این ادعا ها نیست. در تحقیقاتی که انجام شده در فرهنگ کلاسیک شرق، ردی از سازهای خانواده ستار پیدا نشده و سرمنشاء قانون نیز همانند سازهای دیگری که تاریخچه مبهمی دارند تاریک مانده است.آنچه بیشتر محتمل می‌رسد اینکه قانون از سرزمینهای شرق نزدیک به کشورهای اروپایی رسیده و با تغییراتی در آن ,بزرگترین ساز کلاویه‌دار سیمی را ساخته و پرداخته‌اند.
قانون یک ساز است متعلق به خانوادهٔ قدیمی ستار (Cythare)، که در سده‌های میانه تحت عنوان Canon یا miocanon به اروپا برده شد. این ساز دارای یک جعبهٔ چوبی به شکل ذوزنقه‌است که به وسیلهٔ دو انگشت سبابه و دو مضراب (که میان حلقه‌ای که به انگشت کرده‌اند و خود انگشت قرار می‌گیرند) نواخته میشود.
اجزای ساز قانون
اجزای ساز قانون
- جعبهٔ ذوزنقه شکل ساخته شده از چوب
- پرده گردان: کلیدهای کوچک و متحرک که در سمت چپ ساز بعد از شیطانک نصب شده و باعث تغییر صدا میشود.
- شیطانک
- محل گرهِ سیمها
- سیمها (هر سه سیم با یکدیگر همصدا کوک می‌شوند).
- گوشی
- خرک
- پایهٔ خرک
- شبکه‌های صوتی
- صفحهٔ رو
- صفحهٔ زیر
- ضلع کوچک
- ضلع بزرگ
- پوست
- حلقه‌های مضراب
- مضراب
- کلید کوک
شکل ظاهری ساز قانون
شکل ظاهری و نحوه استفاده از ساز قانون
سازی سه گوش، بیرون ساعد، با سطحی مجرد تنها، دارای هفتاد و دو وتر آن یک کوک می‌گرفته با تاری از ابریشم و گاه از روده و گاه از مفتول سیم اشارت رفته‌است که همانند چنگ نواخته می‌شده‌است. قانون از سازهایی است که از کهن در موسیقی ایرانی به کار می‌رفته و توانایی بیان گوشه‌های موسیقی ایرانی را دارد؛ اما سالهاست که در کشور ما ناشناخته است و استفاده چندانی از آن نمیشود. ولیکن در سرزمین های اطراف از آن سالهاست که به عنوان یک ساز خوش صدا استفاده ونواخته میشود. کمابیش از نیم قرن پیش تا کنون، موسیقی‌دانان ایرانی به اجرای این ساز روی آورده‌اند.
سیم‌های ساز، به تعداد ۷۲=۳×۲۴، به فواصل دیاتونیک کوک می‌شوند، برای تأمین تغییرهای کوچک کافی است جهت «کلید»های کوچکی را که برای هر صدا پس از گوشی کوک تعبیه شده، تغییر دهیم.
از لحاظ دسته‌بندی سازها قانون جزء سازهای زهی مضرابی (ذوات الاوتار مطلق) است و تعداد سیم‌های آن در مجموع، از ۶۳ تا ۸۴ متغیر، م و قانون معمول در ترکیه دارای ۷۲ سیم است. سیمها از رودهٔ گوسفند یا نوعی نایلون ساخته شده، که به دور گوشیهایی که وضع ستونی دارند، پیچیده می‌شوند. وسیلهٔ نواختن، مضرابی است که توسط انگشتانه به انگشت سبابه می‌کنند. هر سه سیم قانون هم صدا کوک شده و یک صوت از آن‌ها بر می‌آید، از این رو از قانون ۷۲ سیمی، تنها میتوان ۲۴ صوت به دست آورد. قانون مصری ۷۸ سیمی و ۲۶ صوتی است.
سطح فوقانی قانون متشکل از پوششی چوبی، به شکل ذوزنقه‌است که سمنت راست نوازنده، قسمتی کم و بیش باریک آزاد است که به پنج خانهٔ چهار گوش (طی ارتفاع ساز) تقسیم شده، روی آن پوست می‌کشند. ضلع سمت راست (به طول تقریبی ۴۰ سانتیمتر) قائم به هر دو مبلغ موازی پیش گفته‌است و ضلع سمت چپ اضلاع موازی را به‌طور مورب قطع میکند. گاه چهار تکهٔ جداگانه یا یک تکه، روی پوست خرک نصب میشود که به پنج پایه در زیر پوست تکیه میکند. در طرف چپ نوازنده ۲۶ گوشی سه تایی به‌طور عمودی، و ۱۵۶ کلید تغییر دهندهٔ کوچک مسی، یا از فلزی دیگر، قرار دارند به این ترتیب، بر روی هر سه سیم هم صدا، ۱۶ کلید، در محلی که سیمها به گوشی‌ها می‌رسند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این کلیدها صدای ساز در هر سه سیم جداگانه، اندکی به دلخواه زیر و بم میشود، اما تنظیم کوک به وسیلهٔ گوشی‌ها صورت می‌گیرد. هر گاه نوازنده بخواهد در مقامی دیگر بنوازد، با دست چپ کلیدها را بالا یا پایین می‌برد و در همین حال با دست راست روی سیمها می‌نوازد.
شیوه نواختن ساز قانون
شیوه نواختن ساز قانون
برای نواختن قانون، آن را روی میزی قرار داده که به سمت نوازنده کمی شیب داشته باشد و با وضع نشستن متناسب باشد قرار داده، نوازنده مقابل آن می‌نشیند به‌طوری‌که قاعدهٔ بلند جعبه (که سیم‌های ضخیم دارد) در پایین و نزدیک به نوازنده قرار گیرد. میز از صندلی نوازنده کمی بلندتر (و بهتر است زیر آن خالی) باشد، به‌طوری‌که در حالت نوازندگی اعضاء بدن به شکل زیر قرار گیرد:
ساعد با بازو باید در یک زاویه باشند و پشت فرد نوازنده نباید خم باشد باید صاف نشسته و آرنج ها بیرون از بدن قرار نگیرند.دست‌ها روی سیمها تکیه نکند.هر دو دست از شانه‌ها در حالت نواختن آزاد باشد. (به دست فشاری وارد نشود) گاه ممکن است بنا به ضرورت مجبور به قرار دادن قانون بر روی پا باشیم. در این شرایط یک پا را بر روی پای دیگر انداخته و ساز را روی پا قرار می‌دهیم. حتی میتوان روی زمین (به اصطلاح عامیانه چهار زانو) نشست و ساز را روی پاها قرار داد.
تفاوت ساز قانون و سنتور
ساز قانون بر عکس سنتور انعکاس صدا ندارد واین یکی از مزیت های این ساز است زیرا صدای این سازها به تنهایی هم در ارکسترا میتوانند صدای جذابی داشته باشند. از نوازندگان صاحب نام این ساز باید از دو نوازنده شیرازی به نام های رحیم قانونی و جلال قانونی یاد کرد. مرحوم مهدی مفتاح هم از دیگر نوازندگان مشهور ساز قانون می باشد.
وسعت ساز قانون
ساز قانون در کشورهای مختلف (مانند مصر، ترکیه، ارمنستان و شوروی، ایران و…) به اندازه‌ها و با وسعت‌های متفاوت ساخته شده‌است و بدین جهت تعیین یک وسعت واحد برای ساز قانون مقدور نیست.
قانون‌های (مصری) ۲۶ صدایی
قانون‌های (ترکیه) ۲۴ و ۲۵ صدایی
قانون‌های (ارمنی) ۲۲ صدایی
قانون‌های (ایرانی) ۲۷ صدایی
چکیده
در این مقاله ما قصد داریم تا شما را با ساز قانون و نحوه نواختن آن آشنا کنیم .نحوه نشستن درپشت این ساز نیز متفاوت است و باید رعایت شود .این سازسالهاست که در ایران نواخته نمیشود ولی میتوان آن را در کشورهای دیگر دید و شنید.این ساز به تنهایی میتواند به عنوان تک ساز نواخته شود و صدای رسا و دلنشینی دارد که هر شنونده ای به خودش جذب میکند.
اگر اطلاعات بیشتری در مورد این ساز دارید خوشحال میشویم که با ما در میان بگذارید.
